Sammuche: Cagnamiente nfra 'e versiune
| Riga 24: | Riga 24: | ||
L’aggènd ë gl pais ë gl nòrd Auròpa në fav në vin. |
L’aggènd ë gl pais ë gl nòrd Auròpa në fav në vin. |
||
Zë në pò fà në gnòštr kë në këlor kë va da gl bblu a gl viòla. Pë kuess, zë tieva macënà gl frutt dend a l'akkua, lassènnëglë ammòll na jërnata sana kë ddu kukkiar ë tè (ke, essènn rikk ë tannin, fissa bbuon gl këlur). Zë filtra e zë fa vogl dend a na kazzaròla skëpërkiata. Òpp kuess, zë jetta dend |
Zë në pò fà në gnòštr kë në këlor kë va da gl bblu a gl viòla. Pë kuess, zë tieva macënà gl frutt dend a l'akkua, lassènnëglë ammòll na jërnata sana kë ddu kukkiar ë tè (ke, essènn rikk ë tannin, fissa bbuon gl këlur). Zë filtra e zë fa vogl dend a na kazzaròla skëpërkiata. Òpp kuess, zë jetta dend allum ë pëtassië mbólvërë e na ndekkia ë ggòmma arábëka macënata fina fina. |
||
=== Frunn === |
=== Frunn === |
||
Pë štrëkià gl surg kë štav dend a gl uort, z’azzúppënë diec kil ë frunn dend a vind letra d’akkua pë na décëma ë juorn. Fatt kuess z’annakkua tutt kos kë n’ávëtë diec letra d’akkua. Zë pomba kkiù vòt attòrn a lë kiand attakkat da gl surg. |
Pë štrëkià gl surg kë štav dend a gl uort, z’azzúppënë diec kil ë frunn dend a vind letra d’akkua pë na décëma ë juorn. Fatt kuess z’annakkua tutt kos kë n’ávëtë diec letra d’akkua. Zë pomba kkiù vòt attòrn a lë kiand attakkat da gl surg. |
||
Verzione d’’e 20:41, 4 Maj 2014
Nòm latin
Sambucus nigra L.
Dëskrëzzion
Gl sammuk è n’álbërë pëccërigl (1 a 8 m) ë la famiglia ë lë Krapëfrënnácëë (Caprifoliaceae). Monnassá, prò, gl jènërë Sambucus è štat kullëkat end a la famiglia ë l'Adoksácëë (Adoxaceae). È na kianda nëtròfëla kë zë tròva fòr fòr o dend a gl bbòsk úmmëdë e lë fratt, andó la tèrra tè në muar azòt, fin a 1.400 m ávëtë. Gl sammuk tè dend a lë rámëra në mëdull ruoss, gghiank e assá liegghië. Lë frunn suo oppošt, mbarëpënnat, kuasc sèmb kë 5 frënnëcèll ovat-langeolat e appëzzëtuat, sëkëttat a gl lat. Scërisc da abbril a ggiugn. Gl sciuor suo pëccërigl, mbrëfëmuat, gghiangaštr, rëštritt a cëndënar a forma ë mbrèlla. Gl frutt, kë zë fav a gl misc ë aušt e sëttiembr, suo tunn, pëccërigl e nir-viulácëë.
Us
Sciuor
Kë gl sciuor zë pò fà në scirupp kë z’allònga kë l’akkua. Tògl la set kuann fà kall.
Sèmb da gl sciuor, zë kaccia në sukk kë z’addòpra pë fà në lëkuor kiamat sammuka, pur së a gl juorn ë uoj zë fa kuasc ndutt kë gl ánëcë.
Pë avé në kunnëmiend mbrëfëmuat, zë ponn mett 10 g ë sciuor sikk dend a në litr ë acit, lassènnëlë a gl sol pë kuínëcë juorn.
Ponn sërvì a mbrëfëmuà la bbirra e lë vin.
Frutt
Kë gl frutt zë fa na këmbëttura, kë prò par ka manna spiss ë kuorp kuann zë në magna në muar. Piácënë assá a gl mierl, gl túrdëlë, gl piássërë, gl piett rusc, ...
L’aggènd ë gl pais ë gl nòrd Auròpa në fav në vin.
Zë në pò fà në gnòštr kë në këlor kë va da gl bblu a gl viòla. Pë kuess, zë tieva macënà gl frutt dend a l'akkua, lassènnëglë ammòll na jërnata sana kë ddu kukkiar ë tè (ke, essènn rikk ë tannin, fissa bbuon gl këlur). Zë filtra e zë fa vogl dend a na kazzaròla skëpërkiata. Òpp kuess, zë jetta dend allum ë pëtassië mbólvërë e na ndekkia ë ggòmma arábëka macënata fina fina.
Frunn
Pë štrëkià gl surg kë štav dend a gl uort, z’azzúppënë diec kil ë frunn dend a vind letra d’akkua pë na décëma ë juorn. Fatt kuess z’annakkua tutt kos kë n’ávëtë diec letra d’akkua. Zë pomba kkiù vòt attòrn a lë kiand attakkat da gl surg. Pò sërvì pur kondr a gl frúskëlë, lë magnakòzz, lë fërmik, lë címmëcë, ...
Legn
Gl kòr tiénnërë ë lë rámëra zë vakanda fácëlë fácëlë; zë në rrèsc a fà na spèc ë fëškiariegl.
Përëkulosëtà
La kianda è tutta kuanda vëlenosa pëbbía ë gl cianur e ciert alkalòidë kë tè dend. Sulamènd gl sciuor e gl frutt bbiegl fatt (ma no gl uëssëciegl kë štav dend) nën suo vëlënus. Kuann zë fa la këmbëttura, la kòtta avašta a fà skrià gl këmbuošt cianogënétëcë.