Sammuche: Cagnamiente nfra 'e versiune

Naviga nella cronologia in modo interattivo

← Càgnamiento cchiù viecchio Cagnamiénte successivo →

Contenuto cancellato Contenuto aggiunto

VisualeWikitesto

In linea

Verzione d’’e 11:48, 26 ott 2014

Modello:LAZ

Nòm sciëndífëchë

Sambucus nigra L.

Dëscrëzzion

Gl sammuch è n’álbërë pëccërigl (1 a 8 m) ë la famiglia ë lë Crapëfrënnácëë (Caprifoliaceae). Monnassá, prò, gl jènërë Sambucus è štat cullëkat dend a la famiglia ë l'Adoxácëë (Adoxaceae). È na chianda nëtròfëla chë zë tròva fòr fòr o dend a gl bbòsch úmmëdë e lë fratt, andó la tèrra tè në muar azòt. Cresc fin a 1.400 m ávëtë. Gl sammuch tè dend a lë rámëra në mëdull ruoss, gghiangh e assá liegghië. Lë frunn suo oppošt, mbarëpënnat, quasc sèmb chë 5 frënnëcèll ovat-langeolat e appëzzëtuat, sëchëttat a gl lat. Scërisc da abbril a ggiugn. Gl sciuor suo pëccërigl, mbrëfëmuat, gghiangaštr, rëštritt a cëndënar a forma ë mbrèlla. Gl frutt, chë zë fav a gl misc ë aušt e sëttiembr, suo tunn, pëccërigl e nir-viulácëë.

Us

Sciuor

Chë gl sciuor zë pò fà në scirupp chë z’allònga chë l’akkua. Tògl la set quann fà call.

Sèmb da gl sciuor, zë caccia në succh chë z’addòpra pë fà në lëquor chiamat sammuca, pur së a gl juorn ë uoj zë fa quasc ndutt chë gl ánëcë.

Pë avé në cunnëmiend mbrëfëmuat, zë ponn mett 10 g ë sciuor sicch dend a në litr ë acit, lassènnëlë a gl sol pë quínëcë juorn.

Ponn sërvì a mbrëfëmuà la bbirra e lë vin.

Frutt

Chë gl frutt zë fa na chëmbëttura, chë prò par ca manna spiss ë cuorp kuann zë në magna në muar. Piácënë assá a gl mierl, gl túrdëlë, gl piássërë, gl piett rusc, ...

L’aggènd ë gl pais ë gl nòrd Auròpa në fav në vin.

Zë në pò fà në gnòštr chë në chëlor chë va da gl bblu a gl viòla. Pë quess, zë tieva macënà gl frutt dend a l'acqua, lassènnëglë ammòll na jërnata sana chë ddu cucchiar ë tè (che, essènn ricch ë tannin, fissa bbuon gl chëlor). Zë filtra e zë fa vogl dend a na cazzaròla schëpërkiata. Òpp quess, zë jetta dend allum ë pëtassië mbólvërë e na ndecchia ë ggòmma arábëca macënata fina fina.

Frunn

Pë fà foj gl surg chë štav dend a gl uort, z’azzúppënë diec chil ë frunn dend a vind letra d’acqua pë na décëma ë juorn. Fatt quess z’annacqua tutt cos chë n’ávëtë diec letra d’acqua. Zë pomba cchiù vòt attòrn a lë chiand attaccat da gl surg. Pò sërvì pur condr a gl frúschëlë, lë magnacòzz, lë fërmich, lë címmëcë, ...

Legn

Gl còr tiénnërë ë lë rámëra zë vacanda fácëlë fácëlë; zë në rrèsc a fà na spèc ë fëšchiariegl.

Përëculosëtà

La chianda è tutta quanda vëlenosa pëbbía ë gl cianur e ciert alcalòidë chë tè dend. Sulamènd gl sciuor e gl frutt bbiegl fatt (ma no gl uëssëciegl chë štav dend) nën suo vëlënus. Quann zë fa la chëmbëttura, la còtta avašta a fà scrià gl chëmbuošt cianogënétëcë.

@@ Riga 4: / Riga 4: @@
 ''Sambucus nigra L.''
-== Dëskrëzzion ==
+== Dëscrëzzion ==
-Gl '''sammuk''' è n’álbërë pëccërigl (1 a 8 m) ë la famiglia ë lë Krapëfrënnácëë (''Caprifoliaceae''). Monnassá, prò, gl jènërë ''Sambucus'' è štat kullëkat end a la famiglia ë l'Adoksácëë (''Adoxaceae''). È na kianda nëtròfëla kë zë tròva fòr fòr o dend a gl bbòsk úmmëdë e lë fratt, andó la tèrra tè në muar azòt. Kresc fin a 1.400 m ávëtë.
+Gl '''sammuch''' è n’álbërë pëccërigl (1 a 8 m) ë la famiglia ë lë Crapëfrënnácëë (''Caprifoliaceae''). Monnassá, prò, gl jènërë ''Sambucus'' è štat cullëkat dend a la famiglia ë l'Adoxácëë (''Adoxaceae''). È na chianda nëtròfëla chë zë tròva fòr fòr o dend a gl bbòsch úmmëdë e lë fratt, andó la tèrra tè në muar azòt. Cresc fin a 1.400 m ávëtë.
-Gl sammuk tè dend a lë rámëra në mëdull ruoss, gghiank e assá liegghië.
+Gl sammuch tè dend a lë rámëra në mëdull ruoss, gghiangh e assá liegghië.
-Lë frunn suo oppošt, mbarëpënnat, kuasc sèmb kë 5 frënnëcèll ovat-langeolat e appëzzëtuat, sëkëttat  a gl lat.
+Lë frunn suo oppošt, mbarëpënnat, quasc sèmb chë 5 frënnëcèll ovat-langeolat e appëzzëtuat, sëchëttat  a gl lat.
-Scërisc da abbril a ggiugn. Gl sciuor suo pëccërigl, mbrëfëmuat, gghiangaštr, rëštritt a cëndënar a forma ë mbrèlla. Gl frutt, kë zë fav a gl misc ë aušt e sëttiembr, suo tunn, pëccërigl e nir-viulácëë.
+Scërisc da abbril a ggiugn. Gl sciuor suo pëccërigl, mbrëfëmuat, gghiangaštr, rëštritt a cëndënar a forma ë mbrèlla. Gl frutt, chë zë fav a gl misc ë aušt e sëttiembr, suo tunn, pëccërigl e nir-viulácëë.
 == Us ==
 === Sciuor ===
-[[File:Sambucus nigra4 ies.jpg|left|thumb|Sciuor ë sammuk višt da vëcin]]
+[[File:Sambucus nigra4 ies.jpg|left|thumb|Sciuor ë sammuch višt da vëcin]]
-Kë gl sciuor zë pò fà në scirupp kë z’allònga kë l’akkua. Tògl la set kuann fà kall.
+Chë gl sciuor zë pò fà në scirupp chë z’allònga chë l’akkua. Tògl la set quann fà call.
-Sèmb da gl sciuor, zë kaccia në sukk kë z’addòpra pë fà në lëkuor kiamat sammuka, pur së a gl juorn ë uoj zë fa kuasc ndutt kë gl ánëcë.
+Sèmb da gl sciuor, zë caccia në succh chë z’addòpra pë fà në lëquor chiamat sammuca, pur së a gl juorn ë uoj zë fa quasc ndutt chë gl ánëcë.
-Pë avé në kunnëmiend mbrëfëmuat, zë ponn mett 10 g ë sciuor sikk dend a në litr ë acit, lassènnëlë a gl sol pë kuínëcë juorn.
+Pë avé në cunnëmiend mbrëfëmuat, zë ponn mett 10 g ë sciuor sicch dend a në litr ë acit, lassènnëlë a gl sol pë quínëcë juorn.
 Ponn sërvì a mbrëfëmuà la bbirra e lë vin.
 === Frutt ===
-[[File:Sambucus nigra2.jpg|right|thumb|Frutt ë sammuk]]
+[[File:Sambucus nigra2.jpg|right|thumb|Frutt ë sammuch]]
-Kë gl frutt zë fa na këmbëttura, kë prò par ka manna spiss ë kuorp kuann zë në magna në muar. Piácënë assá a gl mierl, gl túrdëlë, gl piássërë, gl piett rusc, ...
+Chë gl frutt zë fa na chëmbëttura, chë prò par ca manna spiss ë cuorp kuann zë në magna në muar. Piácënë assá a gl mierl, gl túrdëlë, gl piássërë, gl piett rusc, ...
 L’aggènd ë gl pais ë gl nòrd Auròpa në fav në vin.
-Zë në pò fà në gnòštr kë në këlor kë va da gl bblu a gl viòla. Pë kuess, zë tieva macënà gl frutt dend a l'akkua, lassènnëglë ammòll na jërnata sana kë ddu kukkiar ë tè (ke, essènn rikk ë tannin, fissa bbuon gl këlor). Zë filtra e zë fa vogl dend a na kazzaròla skëpërkiata. Òpp kuess, zë jetta dend allum ë pëtassië mbólvërë e na ndekkia ë ggòmma arábëka macënata fina fina.
+Zë në pò fà në gnòštr chë në chëlor chë va da gl bblu a gl viòla. Pë quess, zë tieva macënà gl frutt dend a l'acqua, lassènnëglë ammòll na jërnata sana chë ddu cucchiar ë tè (che, essènn ricch ë tannin, fissa bbuon gl chëlor). Zë filtra e zë fa vogl dend a na cazzaròla schëpërkiata. Òpp quess, zë jetta dend allum ë pëtassië mbólvërë e na ndecchia ë ggòmma arábëca macënata fina fina.
 === Frunn ===
-Pë fà foj gl surg kë štav dend a gl uort, z’azzúppënë diec kil ë frunn dend a vind letra d’akkua pë na décëma ë juorn. Fatt kuess z’annakkua tutt kos kë n’ávëtë diec letra d’akkua. Zë pomba kkiù vòt attòrn a lë kiand attakkat da gl surg.
+Pë fà foj gl surg chë štav dend a gl uort, z’azzúppënë diec chil ë frunn dend a vind letra d’acqua pë na décëma ë juorn. Fatt quess z’annacqua tutt cos chë n’ávëtë diec letra d’acqua. Zë pomba cchiù vòt attòrn a lë chiand attaccat da gl surg.
-Pò sërvì pur kondr a gl frúskëlë, lë magnakòzz, lë fërmik, lë címmëcë, ...
+Pò sërvì pur condr a gl frúschëlë, lë magnacòzz, lë fërmich, lë címmëcë, ...
 === Legn ===
-Gl kòr tiénnërë ë lë rámëra zë vakanda fácëlë fácëlë; zë në rrèsc a fà na spèc ë fëškiariegl.
+Gl còr tiénnërë ë lë rámëra zë vacanda fácëlë fácëlë; zë në rrèsc a fà na spèc ë fëšchiariegl.
-== Përëkulosëtà ==
+== Përëculosëtà ==
-La kianda è tutta kuanda vëlenosa pëbbía ë gl cianur e ciert alkalòidë kë tè dend. Sulamènd gl sciuor e gl frutt bbiegl fatt (ma no gl uëssëciegl kë štav dend) nën suo vëlënus. Kuann zë fa la këmbëttura, la kòtta avašta a fà skrià gl këmbuošt cianogënétëcë.
+La chianda è tutta quanda vëlenosa pëbbía ë gl cianur e ciert alcalòidë chë tè dend. Sulamènd gl sciuor e gl frutt bbiegl fatt (ma no gl uëssëciegl chë štav dend) nën suo vëlënus. Quann zë fa la chëmbëttura, la còtta avašta a fà scrià gl chëmbuošt cianogënétëcë.