Sammuche

Sammuch
Crassifecazzione scientìfeca
Dëminië	Eukaryota
Regn	Plantae
Sottërègn	Tracheobionta
Dëvësion	Magnoliophyta
Class	Magnoliopsida
Órdënë	Dipsacales
Famiglia	Caprifoliaceae
Jènërë	Sambucus
Spèc	S. nigra
Nommenclatura binommiale
Sambucus nigra L.

Nòm sciëndífëchë

Sambucus nigra L.

Dëscrëzzion

Gl sammuch è n’álbërë pëccërigl (1 a 8 m) ë la famiglia ë lë Crapëfrënnácëë (Caprifoliaceae). Monnassá, prò, gl jènërë Sambucus è štat cullëkat dend a la famiglia ë l'Adoxácëë (Adoxaceae). È na chianda nëtròfëla chë zë tròva fòr fòr o dend a gl bbòsch úmmëdë e lë fratt, andó la tèrra tè në muar azòt. Cresc fin a 1.400 m ávëtë. Gl sammuch tè dend a lë rámëra në mëdull ruoss, gghiangh e assá liegghië. Lë frunn suo oppošt, mbarëpënnat, quasc sèmb chë 5 frënnëcèll ovat-langeolat e appëzzëtuat, sëchëttat a gl lat. Scërisc da abbril a ggiugn. Gl sciuor suo pëccërigl, mbrëfëmuat, gghiangaštr, rëštritt a cëndënar a forma ë mbrèlla. Gl frutt, chë zë fav a gl misc ë aušt e sëttiembr, suo tunn, pëccërigl e nir-viulácëë.

Us

Sciuor

Sciuor ë sammuch višt da vëcin

Chë gl sciuor zë pò fà në scirupp chë z’allònga chë l’akkua. Tògl la set quann fà call.

Sèmb da gl sciuor, zë caccia në succh chë z’addòpra pë fà në lëquor chiamat sammuca, pur së a gl juorn ë uoj zë fa quasc ndutt chë gl ánëcë.

Pë avé në cunnëmiend mbrëfëmuat, zë ponn mett 10 g ë sciuor sicch dend a në litr ë acit, lassènnëlë a gl sol pë quínëcë juorn.

Ponn sërvì a mbrëfëmuà la bbirra e lë vin.

Frutt

Frutt ë sammuch

Chë gl frutt zë fa na chëmbëttura, chë prò par ca manna spiss ë cuorp kuann zë në magna në muar. Piácënë assá a gl mierl, gl túrdëlë, gl piássërë, gl piett rusc, ...

L’aggènd ë gl pais ë gl nòrd Auròpa në fav në vin.

Zë në pò fà në gnòštr chë në chëlor chë va da gl bblu a gl viòla. Pë quess, zë tieva macënà gl frutt dend a l'acqua, lassènnëglë ammòll na jërnata sana chë ddu cucchiar ë tè (che, essènn ricch ë tannin, fissa bbuon gl chëlor). Zë filtra e zë fa vogl dend a na cazzaròla schëpërkiata. Òpp quess, zë jetta dend allum ë pëtassië mbólvërë e na ndecchia ë ggòmma arábëca macënata fina fina.

Frunn

Pë fà foj gl surg chë štav dend a gl uort, z’azzúppënë diec chil ë frunn dend a vind letra d’acqua pë na décëma ë juorn. Fatt quess z’annacqua tutt cos chë n’ávëtë diec letra d’acqua. Zë pomba cchiù vòt attòrn a lë chiand attaccat da gl surg. Pò sërvì pur condr a gl frúschëlë, lë magnacòzz, lë fërmich, lë címmëcë, ...

Legn

Gl còr tiénnërë ë lë rámëra zë vacanda fácëlë fácëlë; zë në rrèsc a fà na spèc ë fëšchiariegl.

Përëculosëtà

La chianda è tutta quanda vëlenosa pëbbía ë gl cianur e ciert alcalòidë chë tè dend. Sulamènd gl sciuor e gl frutt bbiegl fatt (ma no gl uëssëciegl chë štav dend) nën suo vëlënus. Quann zë fa la chëmbëttura, la còtta avašta a fà scrià gl chëmbuošt cianogënétëcë.