Luigge XVI 'e Franza

Luigge XVI 'e Franza
Rre 'e Franza e Navarra
	Stemma
'N careca	10 'e majo 1774 –; 1 'e ottovre 1791
Incoronazzione	11 'e giùgno 1775
Predecessore	Luigge XV 'e Franza
Successore	Napoleone I comme Mperatore; (munarchia abbulita)
Rre d"e Franzese
'N careca	1 'e ottovre 1791 –; 21 'e settembre 1792
Predecessore	Luigge XV
Successore	Munarchia abbulita
Nomme ; cumpleto	franzese: Louis-Auguste de; France; napulitano: Luigge Augusto; 'e Franza
Nasceta	Reggia 'e Versailles, 23 'e aùsto 1754
Muorte	Parigge, 21 'e jennaro 1793
Sepoltura	21 'e jennaro 1815
Luoco 'e ; sepultura	Saint-Denis
Casa riale	Burbone 'e Franza
Dinnastia	Capetingi
Patre	Luigge, Darfino 'e Franza
Matre	Maria Giuseppina 'e Sassonia
Cunzorte	Maria Antunietta d'Austria
Religgione	Chiesia cattoleca
Firma

Luigge XVI 'e Burbone (Versailles, 23 'e aùsto 1754 – Parigge, 21 'e jennaro 1793) fuje 'o rre 'e Franza dô 10 'e majo 1774 ô 6 'e nuvembre 1789 e ppò c''o titulo 'e "Rre d''e Franzese" nfin'o 21 'e settembre 1792. Fuje ll'urdemo munarca assuluto pe deritto divino 'e Franza e murette pe' miezzo d''a cullettina duranne 'a Rivuluzzione franzesa.

Primm'anne

Luigge nascette dint'a Reggia 'e Versailles dint'o 1754, figlio d''o Darfino Luigge Ferdinando e nepote d''o rre Luigge XV 'e Franza. Pate sujo murette dint'o 1765 e accussì Luigge aredetaje 'o titulo 'e darfino, zoè arede ô trono. Dint'o 1770, a 15 anne, se nzuraje c'a prencepessa austriaca Maria Antunietta, ca dette â luce quatto criature 'n tutale. C'a muorte d''o rre dint'o 1774, Luigge aredetaje 'o regno c'o nomme 'e Luigge XVI.

'O regno

Luigge addeventaje rre dint'a nu periodo bastantamente desficele p''a Franza, pe miezzo d''e gruosse diebbete causate d''e uerre e pecché 'e nobbele franzese nun pavaveno 'e tasse. Otra ê prubbreme ecunomice, jera 'o periodo 'e ll'Allumenismo e murde perzone nun credeveno cchiù â munarchia assuluta comme forma 'e guvierno ma pensaveno mmece 'e ll'ideale 'e demucrazzia e lebbertà. Luigge vulette èssere 'n chisto senzo nu rre bono e pupulare ntra 'a ggente e nu d''e primme pruvvedemente suoje fuje 'e rinfurzà 'o putere d''e parlements, zoè 'e cunziglie reggiunale furmate d''e judece lucale. Scegliette comme cunzigliere prencepale 'o conte 'e Maurepas, ca mantenette 'o ruollo nfin'a muorte soja dint'o 1781, e comme menisto d''e finanze Anne Robert Jacques Turgot. Turgot suggerette d'allascà 'e legge ca limmitaveno 'o periodo e 'a quantità d''o rano vennuto. Chisto purtaje a n'aumiento d''o costo d''o rano e causaje murde pruteste dint'o 1775 ca passajeno â storia comme Uerra d''o Sciore. Murde ate reforme 'e Turgot fujeno bluccate d''e nobbele d''e parlaments e 'n fine 'o rre decidette 'e lle licenzià pe mettere Jacques Necker. 'O novo menisto d''e finanze cercaje 'e pubbrecà nu statino cu tuttequante 'e spese d''o guvierno ma chisto fernette cu ll'annasconnere cierte asciute. Dint'o 1783 addeventaje menisto d''e finanze Charles Alexandre de Calonne.

Luigge e 'o guvierno sujo supportajeno 'e mmericane dint'a Uerra 'e ndepennenza cuntro 'e ngrese, pe cercà d'addebulì 'a Gran Vretagna e pe vennecarse p''a perdeta d''o Québec dint'a Uerra d''e Sitt'anne. 'E mmericane vencetteno 'a uerra, accussì 'e ngrese duvettero ricunoscere 'a ndepennenza llòro appriesso 'o Trattato 'e Parigge d''o 1783. Chisto tuttavota nun facette addebulì 'o Mpero vretanneco ca mmece vencette cuntro 'a marina franzesa dint'a Battaglia d''e Saintes. Dint'a fine 'e ll'anne '80 'o guvierno 'e Luigge s'avette a truvà accussì nzellato 'e diebbete p''a Uerra 'n Amereca e ormaje 'a situazzione jera fora cuntrollo. 'O rre chiammaje donca 'e State generale, p''a primma vota d''o 1614.

'A Rivuluzzione

Pe' ne sapé 'e cchiù, vide 'a vvoce Rivuluzzione franzesa.

'E State generale accuminciajeno dint'o majo d''o 1789 e, comme p''e precedente, rappresentajeno 'e tre state ca furmaveno 'a suggetà franzesa: 'o crelo, 'a nubbertà e 'o populo. 'E miembre d''o tierzo stato (ca dint'a suggetà jera 'o 95 % d''a pupulazzione) cunzideraveno ngiusto ca llòro rappresentassero sulo nu tierzo d''e state generale e annunziajeno d'essere ll'Assemblea nazzionale. Luigge lle refutaje e 'o 20 'e giugno se spurtajeno accussì dint'a Sala d''a pallacorda addò jurajeno ca sarriano state aunite nfin'a quanno 'o rre nun se sarria arreduciuto 'e putere suoje.

Ll'11 'e luglio Luigge licenziaje cocche funziunario vecino a ll'Assemblea nazzionale, comme 'o populare Jacques Necker. Accuminciajeno priesto devierze arrevuote ca sfuciajeno dint'a presa d''a Bastiglia, 'o 14 'e luglio 1789. Aroppo chisto fatto, Luigge cedette nu poco e accettaje ca ll'Assemblea nazzionale guidasse 'o paise e appruvaje 'a Dicerazzione d''e deritte 'e ll'ommo.

'O 5 'e ottovre 1789 murde perzone (suprattutto femmene) prutestaveno a Parigge pe ll'auto costo d''o pane e ammarciajeno nfin'a Reggia 'e Versailles, facenno spurtà 'a casa riale dint'o Palazzo des Tuileries, dint'a capetale franzesa.

Dint'a stu mumento, Luigge mantenette 'o titulo 'e Rre ma nun teneva 'e fatto 'o cuntrollo d''o paise, 'mmano ê rivuluzzionare.

'O tintativo 'e fujuta

Luigge nun se sarria accuntentato d'esse nu rre pupazzo pe murdo tiempo. Nun era suddisfatto d''o mmodo 'n cuje isso, 'a casa soja e 'a Chiesia jereno trattate. 'E pulitece ammuderate steveno perdenno 'o sustegno 'n favore 'e chille cchiù radecale. Tuttavota, simbè jera rialmente presone dint'o Palazzo d''e Tuileries, Luigge teneva 'o stesso d''e alliate dint'a ll'eserceto e dint'a ll'ate paise cca puteveno sustené 'o rre appietto 'e pulitece. Luigge e Maria Antunietta prugettajeno 'e fuì d''e Tuileries a notte d''o 21 giùgno 1791, travestute comme d''e dumestece. 'A casa riale se ne jette vierzo 'a Furtezza 'e Montmédy, cca jera na base p''e surdate ca susteneveno 'o rre e cca se truvava dint'o spartemiento cu 'e Paise Vasce austriace. Dint'o viaggio ppe Montmédy, fujeno attrappate dint'o villaggio 'e Varennes e custrette a turnà a Parigge. Chisto fatto addeventaje nomalto comme 'a fujuta a Varennes.

Comme Luigge e 'a famiglia soja fujeno ripurtate dint'e Tuileries, 'e guardie lle steveno a cuntrollà assaje 'e cchiù appietto a primma. Pe fasse o pe nafasse, murde perzone 'n Franza crereveno cca 'o rre e 'a riggina steveno a cumprottà cu guvierne straniere pe ffà riturnà 'a munarchia assuluta. Ll'anno aroppo, chiste tenzione purtajeno 'a Franza a cumincià na uerra cu ll'Austria e 'a Prussia. Dint'o luglio d''o 1792, 'o Duca 'e Brunswick d''a Prussia screvette: "Jammo a destrujere Parigge nfin'e funnamiente se va a accadè coccosa 'a maistà riale nuosta, 'o rre e 'a riggina". Vuleva cercà d'aiutà 'o rre e 'a riggina, mmece facette 'o cuntrario.

Ll'arriesto e esecuzzione

Arriesto

Dint'a ll'aùsto d''o 1792, scuppiaje n'arrevuoto a Parigge. Na folla 'e manifestante, furaggiata ra pulitece radecale, nvadette 'e Tuileries. Luigge fuje arrestato 'o 13 aùsto e purtato ô Tempio, n'antica furtezza 'e Parigge ausata comme presone. 'O 21 settembre, 'a Cunvenzione Nazzionale ('a nuova Assemblea Nazzionale) dechiaraje 'a Franza na repubbreca e abbulette 'a munarchia. Levajeno a Luigge 'e titule e lle detteno nu nomme ordenario: Luigge Capeto. Vuleveno 'o cugnome Capeto pecché jera apparentato c''a Casa 'e Capeto.

Esecuzzione

Luigge fuje accusato 'e devierze crimmene, c''a Cunvenzione Nazzionale cca teneva funzione 'e judece. 'O crimmene prencepale fuje 'o cumprotto cu ll'Austria ppe repristinà 'a munarchia assuluta. Vutajeno susso cca jera curpevole, pecché a nisciuno dint'a Cunvenzione piaceva Luigge, mma 'e Girundine vuleveno ammeno lle sparagnà 'a vvita. Maximilien Robespierre e 'e Muntagnarde dicetteno cca duveva essere acciso, e cchiù d''a mità d''e membre vutaje ppe ll'esecuzzione soja. Murde ntra isse crereveno cca nun steveno sulo ppe cundannà Luigge, mma pure ppe destrujere ll'idea 'e munarchia.

Pe ll'urdema vota, Luigge se aunette 'a famiglia soja e prumettette 'e turnà 'a matina aroppo, mma nun 'o facette. Pe tramente jeva â cullettina, Luigge dicette: "Cunfido cca muorte mia sarrà p''a felicità d''o populo mio, mma songo addulurato p''a Franza e tengo paura ca putesse subì 'a collera d''o Signore". Primma d''a esecuzione soja, facette nu discurzo dicenno: "Vaco a murì nnucente 'e tutte 'e crimmene 'e cuje so' stato accusato; perdono chille c'hanno causato 'a muorte mia; e prego Ddio cca 'o sango ca state ppe verzà nun purtasse maje dammaggio â Franza". Cercaje 'e ddì coccosa 'e cchiù, mma 'o discurzo sujo fuje affucato 'a nu rullo 'e tammure. Fuje decullato 'o 21 jennaro 1793 dint'a Chiazza d''a Rivuluzzione (ogge Place de la Concorde), dint'o centro 'e Parigge, a 38 anne. 'A mugliera soja, Maria Antunietta, fuje decullata nove mise aroppo.

Aredetà

'N prencipio, Luigge fuje atterrato dint'a nu cemmeterio vecino. Dint'o 1815, 'e rieste suoje e chille 'e Maria Antunietta fujeno spurtate dint'a Basilica 'e Saint Denis, 'o luoco 'e sebburtura tradizzionale d''e rre franzese. Dint'a chiesia ce stanno d''e statue ca lle rappresenteno. Pure 'a Chapelle expiatoire fuje custruita comme monumiento commemorativo, ncopp'o luoco d''a tomma urigginale soja. 'E cumpusitore Luigi Cherubini e Paul Wranitzky scrivetteno tutt'e dduje museca funebre 'n memoria soja. Louisville, 'a cità cchiù gruossa d''o Kentucky (State Aunite), fuja chiammata accussì 'n annore sujo p''o sustegno sujo dint'a Rivuluzzione mmerecana.

Luigge XVI nun sarrà tuttavota 'e ll'urdemo rre franzese. Dduje frate 'e Luigge sarranne rre aroppo 'a Ristaurazzione burboneca d''o 1814: Luigge XVIII e Carlo X. 'E figlie 'e Luigge XVI jerano muorte pe malatia primma e ll'unneca figlia femmena nun puteva aredetà 'o trono. Ll'urdemo rre franzese fuje Luigge Felippo I, nu luntano pariente lloro. Ll'urdemo munarca franzese n'assuluto mmece fuje Napoleone III, cca jera nu mperatore cchiuttuosto ca nu rre.

Dint'o XIX seculo, 'e storece franzese Jules Michelet e Alphonse de Lamartine notajeno comme murde franzese se dispiacetteno pe Luigge XVI, e chisto purtaje ô retuorno d''a munarchia dint'o 1814. Simbè nun fossene d'accordo pe tutto, tutt'e dduje 'e storece affermajeno c''a fine d''a munarchia dint''o 1792 fuje 'a cosa justa, mma c''o rre e 'a riggina nun aveveno a essere accisi. Michelet dicette ca cheste esecuzzione vuttajeno ate esecuzzione, purtanno ô reggime d''a Sorrera.

Purtale Storia: Trase ê vvoce 'e Wikipedia ca parlano 'e Storia