Paglia (artícule n’cominése)
Paglia (Napulitano) - 
Artícule scritte 'n
sud-laziale/cominése
La paglia (da le latine palea) è ne predott agrícule cheštituite da gl fušchie de gl cereale quann la chianda z’è materata.
Pò èss cunzederata comm a ne sottepredotte de l'agrecheltura, pecché è quéll che remane de gl cereale dòpp la trésca, na vòta che le váchera suó štate recòte. Gl prengepale cereale pe mòde e dice "a paglia" suó: rane tiénnere, rane tuošt, uorie, biava, risce, migl, sécena, spèuta é farr.
De sòlete la paglia, se vè recòta, vè accalecata é mballata da mballatrice m'ball rettangulare (100 x 50 x 30 cm) o ballune (che ne diámmetre da 120 a 200 cm), che denzetà de chembressione da cchiù o méne 90 kg/m3 a 250 kg/m3.
È fatta da cellulosa, legnina, cére, minerale é silicate, pe sse metive ze schembonn chiane chiane, ma z’adda le štéss remétt dénd quann chiove, se pessíbbele a ne pòšt vendrate, pe ne’la fà congallà.
La paglia pésa cchiù o méne la mmetà de gl pise de l’uorie, de la biava, de le risce, de la sécena o de le rane.
Quann còšta truopp a gl cundadine la paglia nen vè recòta. Allora vè rabbelata fatiènn gl terréne pe la cheltura che vè dòpp, aumendènn la seštanza urgáneca de gl terréne.
Variand dialettale cominése
[cagna | cagna surgente]- Paglia: Galleniare, Pescenisch, Sand Ghiasce, Sand Renate, Settefrate;
- Pagli: Atini;
- Pajja: Aluite.
Use
[cagna | cagna surgente]La paglia z’addòpra da gl tiémb andiche, pe fà fune, pe rrégn gl saccune mméce d’addeprà la lana.
Ze dà pure a magnà a le crape, é, prengepalmènd, comm lèštra: ammešchiata a la cacca forma le letame.
Ze pò ammešchià che la pattemaccia, asènn gl rappòrt carvònie/azòte quann è truopp bass.
Cèrt nduštrie l’addòprane pe ce recaccià la carta de cellulosa, mindr, dòpp ne precedemiénd a base de zúlefe, la paglia racchiarata vè ndercenata é addeprata pe fà cappéllera é vorz.
Vè addeprata da gl seggiare pe mbaglià le sègg é da gl sellare pe régn sèll é cullare pe cavagl.
La paglia de risce, fin’a quann è arrevata la plastica, éva addeprata pe fà le cannucc.
Vè addeprata, attacata é ndercenata, pe gl adduobb, specialmènd pe Natale, a l’Áuštria é a la previngia autònema de Belzane.
Avetetand velòce va crescènn gl nderèss ngòpp’a gl use de la paglia comm fond d'energía alternativa.
A la mbalzamazione de gl agnemale la paglia vè addeprata pe rrégn sse lúteme; la paglia da forma a gl agnemale mbalzamate.
Cheštrezzione
[cagna | cagna surgente]A ne muare e Paise (specialmènd Auròpa settendrienale é Paise de gl tròpece) è gl materiale pe cheprì le téttera de le case, rrennènn típeche gl paisagg de sse zzòne .
A gl tiémb andiche venéva addeprata ammešchiata che créta o tèrra pe fà gl matune e paglia; nen z’addeprètt cchiù da gl XIV sècule faštima pe la paura de ngiéndie é pe gl use de matune cuott.
A gl juorn d’uoje ze rechemènza a addeprà la paglia comm materiale da cheštrezzione, specialmènd n’Frangia, razie a le caratteríšteche che tè:
- ávete petére termoiseland (tré vòte quigl rechièšt pe le case fatt che materiale cunvenziunale): lambda = 0,045 http://www.fasba.de/images/stories/fasba/downloads/Pb-lambda1.pdf
- ávete petére fenoasserbènd,
- resorza rennevábbele, quind éco-cumbatíbbele é biodegradábbele ndutt,
- áveta sederazione,
- áveta reseštènza a gl fuoche (Pròve ngim’a materiale pe ngegnería civile fatt da gl Politècneche de Braunschweig, DE http://www.fasba.de/images/stories/fasba/downloads/f-90-report.pdf),
- lònga derata,
- autopertanza,
- òttema reseštènza a gl tarramute,
- ze cheštruisce fácele fácele.
Rechiame artíštece
[cagna | cagna surgente].jpg)
Capelavure de l’art vetiva chiamata "pòvera" suó štate criate dénd a gl chemmiénd de gl Frate Menure Cappeccine addó sse lúteme gl ave chemenzate a fà dòpp ca gl ave ditt ca ne petévene cchiù addeprà materiale preziuse pe addebbà chièsie é chemmiénd. Spiss scagnate pe òre, cria l’ammerazione [1] é la maravéglia, presèmbie, de Goethe mindr štéva a vesetà la Chièsia de gl Redendore a Venèzia